Mimo kontroli sądu rejestrowego dokonywanej w związku z wpisem spółki do rejestru przy jej zakładaniu, mogą w praktyce wystąpić sytuacje, gdy braki zaistniałe w związku z procesem rejestracji wyjdą na jaw dopiero po zarejestrowaniu spółki w KRS.
Skutki wpisu obarczonego wadami są zróżnicowane. Podstawowe znaczenie ma usuwalność poszczególnych braków, znaczenie, które nadaje im Kodeks spółek handlowych oraz czas, który minął od wpisu do rejestru do momentu wykrycia danej wady.
Spółka nieważna czy spółka rozwiązana?
Braki mające szczególne znaczenie wylicza enumeratywnie art. 21 k.s.h., który stanowi implementację do prawa polskiego wskazań pierwszej dyrektywy UE o jawności danych o spółce. W piśmiennictwie prawniczym często określa się go jako przepis normujący przypadki “nieważności spółki”. Ireneusz Weiss i Andrzej Szuański zauważają jednak, że w polskim porządku prawnym nie mamy do czynienia nieważnością spółki ex lege. Właśnie dlatego art. 21 k.s.h w par. 3 mówi nie o stwierdzeniu nieważności spółki tak jak np. można stwierdzić nieważność czynności prawnej czy małżeństwa w prawie kanonicznym, lecz o rozwiązaniu spółki mocą orzeczenia sądu rejestrowego. Rozwiązanie oznacza zniesienie istniejącego stanu, zlikwidowanie węzła prawnego (rzymskie vinculum iuris z prawa zobowiązań), który istniał realnie. Intuicja językowa i etymologia wskazuje, że nie można rozwiązać czegoś co nie było rzeczywiście związane. Orzeczenie rozwiązania spółki nie ma wpływu na ważność umów i innych czynności prawnych dokonanych przez zarejestrowaną spółkę “z wadami” (art. 21 par. 6 k.s.h.). Konsekwencją uprawomocnienia się postanowienia rozwiązującego jest przeprowadzenie likwidacji spółki, co ma przede wszystkim na celu ochronę jej wierzycieli (art. 272 k.s.h.).
Kiedy nastąpi rozwiązanie spółki?
Braki, których nieusunięcie oznacza konieczność wydania przez sąd rejestrowy postanowienia o rozwiązaniu spółki z o.o. to niezawarcie umowy spółki, określenie w umowie takiego przedmiotu działalności spółki, który jest niezgodny z prawem (nie chodzi tu jedynie o prawo karne), niewymienienie w umowie postanowień o firmie spółki z o.o., kapitału zakładowego lub wkładów oraz przedmiotu działalności spółki jak również brak zdolności do czynności prawnych osób, które zawierały umowę spółki. Brak ten musiał wystąpić w chwili dokonywania tejże czynności, zatem nie gra roli tu np. ubezwłasnowolnienie ex post.
Jeśli wyliczone powyżej braki można usunąć (braki usuwalne), jednak nie usunięto ich w wyznaczonym przez sąd rejestrowy terminie, tenże sąd po wezwaniu zarządu spółki z o.o. do złożenia oświadczenia może wydać postanowienie o rozwiązaniu spółki (art. 21 par. 2 k.s.h.). Bardzo duże znaczenie ma jednak paragraf 4 art. 21. Zgodnie z nim spółka, chociaż obarczona brakami, nie może być rozwiązana jeśli od dnia wpisu do rejestru minęło pięć lat. Regulację taką wprowadzono, opierając się na sprawdzonym w praktyce założeniu, że jeśli spółka funkcjonowała prawidłowo na rynku mimo tak poważnych braków, to jej rozwiązanie jest niecelowe. Wpis do KRS ma w takim wypadku dodatkowo charakter sanujący.
Korygowanie błędów w świetle prawa czyli postępowanie sanacyjne
W sytuacjach gdy braki zaistniałe przy zakładaniu spółki z o.o., również inne niż te wskazane w art. 21 k.s.h., nadają się do usunięcia, sąd rejestrowy z urzędu bądź na wniosek osób, które mają w tym interes prawny, wezwie spółkę do ich usunięcia. Wyznaczy w tym celu odpowiedni (czyli uwzględniający okoliczności sprawy) termin (art. 172 par. 1 k.s.h.).
Dobrze pamiętać, że jeśli spółka (czyli de facto zarząd) nie uczyni zadość wezwaniu sanacyjnemu, sąd rejestrowy ma prawo nakładania grzywien mających charakter środka przymusu (art. 172 par. 2 k.s.h. oraz art. 24 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym).
Na podstawie: W. Pyzioł. A. Szumański, I. Weiss. Prawo spółek, Warszawa 2014.