Spółka jawna, chociaż wciąż niedoceniona w polskiej gospodarce, to wart uwagi sposób prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza tam gdzie nie ma potrzeby tworzenia spółki z o.o. lub akcyjnej.
Kluczowe regulacje dotyczącej tej spółki znajdując się w Kodeksie spółek handlowych. W ich świetle, spółka jawna to forma prawna przeznaczona przede wszystkim do prowadzenia działalności zarobkowej w tzw. większych rozmiarach.
Tworząc Kodeks spółek handlowych, starano się uregulować spółkę jawną tak, by uwzględnić interesy podmiotów zamierzających prowadzić działalność gospodarczą wykorzystując właśnie ten rodzaj spółki oraz chronić interesy osób trzecich – potencjalnych klientów lub kontrahentów.
Kodeks spółek handlowych i nie tylko
Osnową regulacji są przepisy art. 22- 85 k.s.h. Ich uzupełnienie stanowi kilka przepisów ogólnych (art. 1-4), znajdujących zastosowanie do każdego rodzaju spółki handlowej oraz przepisy ogólne dla spółek osobowych (art. 8-10 tegoż Kodeksu). W perspektywie planów rozwoju przedsiębiorstwa, duże znaczenie mają art. 551-576 k.s.h. regulujące kwestie przekształcania spółek, m.in. przejście praw i obowiązków ze spółki przekształcanej na przekształconą (np. z jawnej na akcyjną), przesłanki zaskarżenia uchwały o przekształceniu oraz odpowiedzialność odszkodowawczą (ex delicto) wobec osób trzecich, wspólników i spółki osób, które działały za spółkę przekształcaną.
Oprócz Kodeksu, duże znaczenie mają też przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz aktów wykonawczych do niej a także przepisy dotyczące swobody działalności gospodarczej czyli de lege lata niedawno uchwalone Prawo przedsiębiorców. Warto pamiętać, że przepisy Prawa przedsiębiorców nie znajdą zastosowania do spółek jawnych, które prowadzą działalność w dziedzinach wyłączonych z jego zakresu obowiązywania (art. 6 Prawa). Są to różne rodzaje działalności rolnej, m.in. wyrób wina w małych ilościach oraz działalność prowadzona przez koła gospodyń wiejskich na podstawie ustawy o kołach gospodyń wiejskich z 9 listopada 2018 r. Znaczenie mają też przepisy Kodeksu cywilnego o gospodarstwie rolnym (at. 55(1)-55(4)).
W sprawach nieuregulowanych przepisami k.s.h., do spółek jawnych, podobnie jak do innych spółek osobowych, stosuje się odpowiednio regulacje Kodeksu cywilnego (art. 2 k.s.h). Są to zwłaszcza przepisy dotyczące przedsiębiorców i ich oznaczenia (art. 43(1) – 43 (10) oraz o przedstawicielstwie, w tym prokurze (art. 109 (1) – 109 (9)).
Jako błąd ustawodawcy można ocenić zniesienie w drodze jednej z nowelizacji k.s.h. obowiązku przekształcenia każdej spółki cywilnej (zatem spółki najprostszej, będącej jedynie umową, przeznaczonej do prowadzenia interesów na niewielką skalę) w spółkę jawną (zob. art. 26 Kodeksu). Prostym, rachunkowym kryterium było osiągnięcie przychodów netto ze świadczenia usług bądź sprzedaży towarów w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych w wysokości przekraczającej równowartość w złotych sumy 400 000 euro. Dzięki tej nowelizacji spółka jawna i cywilna stały się sui generis konkurującymi, a nie komplementarnymi formami prawnymi dla prowadzących działalność gospodarczą.
Spółka jawna i uniwersalna
Zgodnie z zasadą swobody działalności gospodarczej, spółka jawna może znaleźć zastosowanie w każdej dziedzinie działalności gospodarczej, o ile przepisy ustaw szczególnych nie wprowadzają w tym obszarze wyraźnych ograniczeń (zob. art. 8 Prawa przedsiębiorców wyrażający zasadę “co nie jest zakazane prawem – jest dozwolone”). Zwykle ograniczenia te sprowadzają się do wymogu prowadzenia działalności określonego rodzaju w formie prawnej innej niż spółki osobowe, w tym spółka jawna. Zwykle jest to forma spółki akcyjnej.
Spółka jawna sprawdzi się zwłaszcza w prowadzeniu działalności przez kilku wspólników, szczególnie tych, którzy dobrze się znają i ufają sobie (np. rodzina, przyjaciele). Dzięki temu prawdopodobieństwo konfliktu w spółce jest nikłe.
Omawiana tu spółka jest też dobrą propozycją dla osób, które nie dysponują w momencie zawiązywania spółki większymi kapitałami lub działalność, którą planują nie wymaga zaangażowania dużych środków.
Na podstawie: W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Warszawa 2014.